ดอกติ้ว ดอกไม้งามบนเทือกเขาภูพาน

ถนนเส้นภูพาน-กาฬสินธ์ุ เป็นถนนเส้นหนึ่งที่มีความสวยงาม มีธรรมชาติ ต้นไม้ ดอกไม้ให้เห็นตลอดสองข้างทาง ภูพานเป็นป่าที่มีความหลากหลาย มีลักษณะเป็นป่าผลัดใบไปจนถึงป่าดิบ การรับรู้โดยทั่วไปของผู้คนมักมองการเปลี่ยนแปลงของป่าเป็น 3 ฤดู คือ ป่าหน้าฝน ป่าหน้าหนาว และป่าหน้าร้อน แต่จริงๆ แล้วป่าจะค่อยๆ เปลี่ยนในแต่ละช่วงเวลา เรียกได้ว่าเปลี่ยนทุกเดือน ทุกสัปดาห์และทุกวัน เรามักสังเกตเห็นสิ่งมหัศจรรย์ของธรรมชาติที่แต้มแต่งและเปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ รู้สึกได้ว่าไม่มีอะไรอยู่ที่เดิม สิ่งต่างๆ เปลี่ยนแปลงตลอดเวลา

ติ้วแดง

เช่นเดียวกันกับฤดูกาลนี้ ป่ากำลังผลิและผลัดใบ ใบไม้ร่วงหล่น เริ่มเห็นกิ่งก้านของต้นไม้เปลือยเปล่าโล่งโล้นโดยมีฉากหลังเป็นท้องฟ้าสีฟ้าสดใส สีป่าโดยรวมออกโทนสีน้ำตาล มีเหลืองๆ แดงๆ เขียวๆ โทนอ่อนๆ รู้สึกถึงความสดชื่นและมีความหวัง สีหนึ่งที่เราเห็นในเส้นทางป่าภูพานช่วงนี้ คือสีชมพูและสีขาวของดอกติ้ว ที่คนท้องถิ่นมักจะเรียกว่าติ้วแดงและติ้วขาว ติ้วคือไม้ยืนต้นขนาดกลาง ลำต้นไม่ใหญ่ มีสีน้ำตาลเข้มถึงดำ กิ่งก้านดูบาง ดอกมีขนาดเล็กซึ่งมีทั้งสีชมพูอ่อน และสีขาวอมเหลือง ไล่ไปตามกิ่งก้านที่แตกออกไป ในแต่ละปีช่วงเวลาของดอกติ้วคือปลายเดือนกุมภาพันธ์ถึงต้นเดือนมีนาคมเท่านั้น ความงามของไม้ท้องถิ่นภูพานชนิดนี้ทำให้เราจอดรถลงไปถ่ายรูปเก็บไว้อยู่หลายครั้ง ความงามสะดุดตานี้ทำให้ภูครามก็นำติ้วมาถ่ายทอดผ่านงานอยู่เสมอ ครั้งนี้เราอย่างเล่าถึงความงามของป่าภูพานผ่านดอกติ้วให้ชัดเจนขึ้น

ดอกติ้วขาว

ราว 4-5 ปีที่แล้ว ภูครามได้ทำงานลายดอกติ้วเป็นครั้งแรกโดย 'พี่ผอน' ช่างปักภูคราม ในวันที่พี่ผอนมาส่งงานปักผ้าคลุมไหล่ เราเห็นพี่ผอนใช้สีของกลีบดอกเป็นสีขาวและใส่เกสรเป็นสีชมพู กิ่งก้านยาวเลื้อย มีดอกบานกระจายอยู่ตามกิ่งก้านเหล่านั้น เราถามพี่ผอนว่า ตั้งใจทำดอกอะไร พี่ผอนตอบว่า "ดอกติ้ว" ซึ่งเราก็ “อ้อ” ทันทีเลย พี่ผอนเป็นคนไม่เล่นโทรศัพท์มือถือและค่อนข้างเก็บตัว งานของพี่ผอนจึงสดใหม่และแตกต่างจากเพื่อน ผลงานครั้งนั้นของพี่ผอนก็ทำให้ช่างภูครามคนอื่นๆ ได้นำไปต่อยอด ใส่รายละเอียดเพิ่มเติมด้วยฝีเข็มที่แตกต่างออกไปจนเกิดงานสร้างสรรค์อีกมากมาย แม้ลวดลายปักจะเดินทางมาไกลจากผลงานชิ้นนั้นแล้วพอสมควร แต่หากถามใครถามถึงจุดเริ่มต้นของลายปักนี้เราก็จะบอกว่าเป็น "ลายของพี่ผอน"

ช่วงใหญ่ๆ ที่ผ่านมา ลายดอกติ้วถูกนำมาเล่าเรื่องผ่านฝีเข็มของช่างภูครามในหลากหลายแพทเทิร์น หลากหลายคอลเลคชั่น ครั้งนี้ก็เช่นกัน ฤดูร้อนปีนี้ ดอกติ้วได้ไปบานในงานของช่างปักหลายๆ คน กว่าครึ่งของชุดเดรสแขนกุดและเอี๊ยมคือพื้นที่ถ่ายทอดความงามของดอกติ้ว ต้นติ้ว โดยไม่ได้นัดหมาย แต่ก็ไม่น่าแปลกใจในเมื่อความพิเศษของต้นติ้วจะบานไม่เกินสองอาทิตย์ ช่างแต่ละคนจึงรีบตักตวงความงามนี้ไว้ พวกเขาจดบันทึกช่วงเวลาดีๆ นี้ไว้ด้วยฝีเข็ม และผลลัพธ์ของทั้งหมดทั้งมวลก็ออกมาเป็นสิ่งที่เราเรียกกันง่ายๆ ว่า "ติ้วคอลเล็คชั่น"

ถ่ายทอดออกมาผ่านผืนผ้า

ฤดูกาลนี้ภูครามนำเสนอดอกติ้วด้วยเสื้อผ้า 3 แพทเทิร์น ได้แก่ ชุดเอี๊ยม แม๊กซี่เดรสแขนกุด และเสื้อกั๊ก

ชุดเอี๊ยมภูคราม

มี 2 แบบ ทั้งสองแบบปรับสายสั้น-ยาวได้ ผ้าที่นำมาตัดเย็บเป็นผ้าทอมือย้อมครามธรรมชาติที่ได้จากทีมของป้าแป เส้นยืนเป็นฝ้ายโรงงาน เส้นพุ่งเป็นฝ้ายเข็นมือ เกือบทั้งหมดของเอี๊ยมเป็นลายดอกติ้วและดอกไม้ป้าบนภูพาน เส้นฝ้ายที่นำมาปักเป็นฝ้ายย้อมสีธรรมชาติที่ทีมภูครามย้อม ช่างตัดเย็บเป็นทีมของพี่ทอกทั้งหมด ส่วนใหญ่สีชมพูถึงน้ำตาลที่นำเสนอความเป็นดอกติ้วได้ดีทั้งหมดย้อมมาจากต้นประดู่และต้นค้อ

ครั้งนี้เราทำเอี๊ยมสองแบบ คือ แบบขากระบอกและแบบขาตรง (บานเล็กน้อย)

1. เอี๊ยมขากระบอก

รายละเอียด : ขนาดสะโพกกว้าง 44 นิ้ว มีกระเป๋าด้านหน้าและด้านหลัง ขนาดความยาวขา ยาว 28-32 นิ้ว (ขึ้นอยู่กับการปรับสายเอี๊ยม)

ความกว้างปลายขา : ขนาด 14 นิ้ว

ราคา : ประมาณ 6,500-9,500 บาท ขึ้นอยู่กับรายละเอียดการปัก

ปรับสายสั้น-ยาวได้

ขนาดความยาวขา ยาว 32 นิ้ว

ขนาดสะโพกกว้าง 44 นิ้ว

กระเป๋ามีด้านหน้า-ด้านหลัง

กางเกงขากระบอก

กระเป๋ามีด้านหน้า-ด้านหลัง

2.เอี๊ยมขาตรง (บานเล็กน้อย)

รายละเอียด : ขนาดสะโพกกว้าง 42-44 นิ้ว มีกระเป๋าด้านข้างทั้งสองด้าน ขนาดความยาวขา ยาว 28-32 นิ้ว ขึ้นอยู่กับการปรับสาย

ความกว้างปลายขา : ขนาด 22 นิ้ว

ราคา : ประมาณ 6,500-9,500 บาท ขึ้นอยู่กับรายละเอียดการปัก

ขนาดสะโพกกว้าง 42-44 นิ้ว

มีกระเป๋าด้านข้างทั้งสองด้าน

ขนาดความยาวขา 28-32 นิ้ว (ขึ้นอยู่กับการปรับสาย)

ความกว้างปลายขา ขนาด 22 นิ้ว

แม๊กซี่เดรสแขนกุด

เดรสแขนกุดภูคราม ครั้งนี้ตัดเย็บด้วยผ้าทอมือย้อมครามธรรมชาติ และส่วนหนึ่งตัดเย็บด้วยผ้าฝ้ายสีธรรมชาติ (สีขาวฝ้าย) ช่างตัดเย็บของเราคือทีมป้าปะ น้าทิพย์ มีการปักมือด้วยฝ้ายปักย้อมสีธรรมชาติจากทีมภูคราม เดรสทรงนี้ทำแบบเรียบๆ เนื้อผ้าไม่หนาไม่บาง ใช้ผ้าสีพื้นเพื่อให้ลายปักเด่นที่สุด ก่อนปักเราจะจินตการว่าเสื้อผ้าเป็นผืนดินภูพานแล้วค่อยๆ เล่าเรื่องภูพานผ่านเสื้อผ้าแต่ละตัว

รายละเอียด : ขนาดอก 38-40 นิ้ว วงแขน 18 นิ้ว สะโพกกว้าง 46 นิ้ว มีกระเป๋าด้านข้างทั้งสองด้าน ขนาดความยาวเดรสยาว 42 นิ้ว

ราคา : ประมาณ 6,500-9,500 บาท ขึ้นอยู่กับรายละเอียดการปัก

เสื้อกั๊กภูคราม

ช่วงหน้าหนาวที่ผ่านมาเราต้องเตรียมทำเสื้อผ้าสำหรับหน้าร้อน ระหว่างที่คิดงานคอลเลคชั่นนี้คิดอยู่นานมาก เราต้องการเสื้อผ้าที่สามารถใส่ร่วมกับเสื้อผ้าที่มีอยู่ในตู้อยู่แล้วและสามารถใส่ในช่วงที่อากาศร้อน เราเลยเลือกทำเสื้อกั๊ก คิดว่าทำแบบไหนถึงจะดูสบายๆ ไม่ร้อนและเหมาะกับงานปักและลายปักของภูครามด้วย ถ้าใส่ในฤดูอื่นก็ได้ด้วย สุดท้ายได้เสื้อทรงนี้มา เป็นเสื้อที่สามารถใส่ได้กับทุกขนาดเพราะสามารถปรับสายตามขนาดของผู้ที่สวมใส่ได้

เสื้อทรงนี้มีสายปรับขนาด 3 จุด ด้านข้างสองจุด ด้านหน้าหนึ่งจุด สีที่ใช้ตัดเย็บรอบนี้เราใช้โทนครามขาวคล้ายชุดเดรส กั๊กภูคราม มีความยาว 2 ขนาดคือ 13 นิ้วและ 18 นิ้ว มีรายละเอียดเสื้อแตกต่างกันออกไป ราคาประมาณ 2,500-3,000 บาท ขึ้นอยู่กับรายละเอียดการปัก

ความยาว 13 นิ้ว ความยาว 18 นิ้ว ความยาว 18 นิ้ว

เสื้อผ้าทั้งสามแบบ ช่างปักภูครามล้วนถ่ายทอดดอกติ้วได้ละมุนละไมสดใส แสดงถึงช่วงเวลาที่กำลังจะเริ่มต้นใหม่ ซึ่งดอกติ้วเป็นพันธุ์ไม้ที่แสดงถึงสัญญาณของการเปลี่ยนฤดูกาล ใบไม้ที่ร่วงโรยในช่วงปลายฤดูหนาวกำลังเปลี่ยนผ่านผลิใบในช่วงเริ่มต้นฤดูร้อน ซึ่งดอกติ้วเป็นพืชพันธ์ุท้องถิ่นของป่าภูพานอย่างแท้จริง

หลังจากที่สังเกตดอกติ้วสักระยะ หนึ่งคำที่ผุดขึ้นมา คือ "เปลี่ยนแปลง" เพราะเวลาที่เรามองต้นติ้วแล้วสะดุดตาที่คือช่วงเวลาที่ป่ากำลังเปลี่ยนแปลง

เราเรียนรู้ถึงสิ่งมีชีวิตที่มีจุดเปลี่ยนของตนเองไม่เคยหยุดนิ่ง เหมือนทุกอย่างหมุนเวียนมาสู่ที่เดิม หน้าหนาว หน้าร้อน หน้าฝน แต่ไม่เหมือนเดิม มีแต่ก้าวไปข้างหน้า เฉกเช่นดอกติ้วที่แสดงให้เห็นบนป่าภูพาน

วันนี้เราเรียนรู้เรื่องดอกติ้วและป่าภูพานได้มากขึ้นกว่าเดิม

ต่อไปในวันข้างหน้าเราก็จะรู้จักป่าภูพานมากกว่าวันนี้

ปิลันธน์ ไทยสรวง